دورههای گذار در ترسیم دقیق سیر تاریخ ادبیات و تعیین علل تغییر انواع ادبی و ذوق ادبی اهمیت بسیار دارد. در تاریخ ادبیات داستانی ایرانی، یکی از این دورههای مهمِ گذر، دوران گذار از قصة بلند سنتی (رمانس) به رمان است. در این مقاله، ضمن نگاه به اولین رمانگونههایی که در ادبیات فارسی پدید آمده است، به بررسی علل تکوین این آثار مرحلة گذار پرداخته و نشان داده شده است که چگونه مجموعة عواملی که در پیوند با دربار ناصرالدینشاه قاجار بود، هرچند از جهاتی موجبات کندی این تغییر را به وجود آورد، نهایتاً در شکلگیری جریان تغییر سمت و سوی ادبیات داستانی به سوی عصر رمان مؤثر بود؛ چنانکه می‌توان دربار ناصری را محمل گذر از قصة سنتی به عصر رمان دانست.
1. آرینپور، یحیی؛ از صبا تا نیما؛ ج. 1، چ پنجم، انتشارات زوار: تهران، 1372.
2. اعتمادالسلطنه، محمدحسنخان؛ روزنامه خاطرات؛ با مقدمه و فهارس ایرج افشار، مؤسسه انتشارات امیرکبیر: تهران، 1356.
3. امانت، عباس؛ قبلة عالم: ناصرالدینشاه و پادشاهی ایران؛ ترجمة حسن کامشاد، نشر کارنامه: تهران، 1383.
4. امینپور، قیصر؛ سنت و نوآوری در شعر معاصر؛ شرکت انتشارات علمی و فرهنگی: تهران، 1383.
5. مجدالملک، حاج میرزا محمدخان؛ کشف الغرایب یا رسالة مجدیّه؛تصحیح و مقدمه و توضیحات فضلاله گرکانی، ضمیمة بیست سال بعد از امیرکبیر، علی امینی، تهران: اقبال، 1358.
6. بالایی، کریستف و کویی پرس، میشل؛ سرچشمههای داستان کوتاه فارسی؛ ترجمة احمد کریمی حکاک، پاپیروس: تهران، 1366.
7. بالایی، کریستف؛ پیدایش رمان فارسی؛ ترجمه مهوش قویمی و نسرین خطاط، انتشارات معین و انجمن ایرانشناسی فرانسه در ایران: تهران، 1377.
8. براهنی، رضا؛ قصهنویسی؛ چ. 3، نشر نو: تهران، 1362.
19. میرعابدینی، حسن؛ صد سال داستاننویسیِ ایران (ج اول و دوم)؛ نشر چشمه: تهران، 1377.
20. ناصرالدینشاه قاجار؛ حکایت پیر و جوان؛ به کوشش کورش منصوری، مؤسسة مطالعات تاریخ معاصر ایران: تهران، 1385.
21. ولک، رنه و آوستن وارن؛ نظریة ادبیات؛ ترجمه ضیاء موحد و پرویز مهاجر، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی: تهران، 1373.
22. Daniel, Elton L.; The History of Iran; Greenwood Press: London, 2001.
23. Kettle, Arnold; «Realism and romance»; in: The Realist Novel, edited by Dennis Walder, Taylor & Francis e-Library: London, 2005; pp. 211-218, From: Kettle, A; An Introduction to the English Novel;Volume I, To George Eliot, Hutchinson, 1977 (first published 1951); pp. 28–36.
24.Marzolph, Ulrich; «Persian Popular Literature in the Qajar Period»; Asian Folklore Studies, Volume 60, 2001; pp. 215–236.
25.Watt, Ian; "Realism and the novel form"; in: The Realist Novel, edited by Dennis Walder, Taylor & Francis e-Library: London, 2005; pp. 219- 229, From: Watt, I; The Rise of the Novel: Studies in Defoe, Richardson and Fielding;Penguin Books, 1972 (first published 1957); pp.9–23 & 33–36.
ابتدای صفحه